"Z rodziną tylko na zdjęciu?" Jak zrobić, żeby rodzina dawała siłę? Terapia rodzinna.

Dzisiejszy post dotyczy tematu rodziny i szeroko rozumianych konfliktów w rodzinie. Pandemia wszystkim daje się we znaki. Wpływa na osoby samotne, ale i przebywające z bliskimi na co dzień, w każdym wieku. Powoduje cierpienie psychiczne i zaognia już istniejące, podskórne problemy. Z myślą o tym, aby rodzina dawała nam siłę, a nie powodowała nasz rozpad, chciałabym opowiedzieć o możliwych sposobach ratowania zaburzonej komunikacji w rodzinie, kiedy standardowe metody nie działają. 

O metodach komunikacji możliwych do zastosowania, bez udziału specjalisty, pisałam we wcześniejszych postach. Nie chodzi bowiem, abyśmy wszyscy byli tacy sami, ale umieli być ze sobą mimo odmienności. 

Psychologiczna definicja rodziny - cechy rodziny 

Bez względu na to, czy nam się to podoba, czy nie, rodzimy się i dorastamy wśród grupy ludzi (z wyjątkami). Z założenia jednostki te mają być dla nas osobami bliskimi. 

Mówi się, że "z rodziną najlepiej wychodzi się na zdjęciu", z perspektywy psychiatry i terapeuty myślę, że nie zawsze jest tak źle… Uważam i zawsze będę kładła na to nacisk, że rodzina to potencjał, czasem trudny do wykorzystania i ociosania, ale potencjał. Nie zmienia to faktu, że czasem trudno jest nam się pięknie różnić i ze sobą być. Zwłaszcza na co dzień.

Co to właściwie znaczy System Rodzinny?  

Choć od idei systemu tak często chcemy uciekać, rodzina to system. System Rodzinny - to kilka osób różniących się od siebie, z powodu uwarunkowań biologicznych i temperamentnych. Patrzą i reagują, na świat w trochę inny sposób i wchodzą ze sobą w ścisłe interakcje. Są w zależności. Zachowanie jednej osoby, wpływa chcąc nie chcąc, na zachowanie oraz stan psychiczny, pozostałych członków rodziny. Każda z nich ma swoje emocje i potrzeby. Zaspakajanie potrzeb podyktowane jest często działaniem pozostałych członków rodziny, ale i przez nich udaremniane. 

Rodzina to nieustający taniec kilku osób, którego nieudolnie uczymy się, po kres naszych dni. Czasem potykamy się o siebie, czasem żyjemy obok, innym razem nie chcemy się znać z powodu zadry. Są momenty, że "tulimy" się nawzajem. Najczęściej dochodzi po trosze do jedno, drugiego, trzeciego i... czwartego. 

Psychologiczna definicja rodziny - cechy rodziny 

Zmiany w jednostce - zmiany obrazu rodziny.

Rodzina, według teorii psychologicznych dąży do rozwoju, a rozwój to zmiany. Zmiany są trudne. W ramach zmian dochodzi do przeobrażenia obrazu rodziny. Przekłada się on na formę realizacji ról poszczególnych członków rodziny - roli rodzica i roli dziecka. Zmianie ulegają oczekiwania co do realizacji zadań, sposobów komunikacji, potrzeb, oczekiwań od poszczególnych członków rodziny. 

Rozwój podyktowany jest zarówno naturalnymi fazami rozwoju rodziny, jak i sytuacjami, które spadają na "nas z nieba", tak jak np. pandemia.

                                                         Fazy życia rodziny  

Fazy życia rodziny to etapy przeobrażenia obrazu rodziny, które przekładają się na koncentrację na różnych aspektach lub elementach rodziny.

• Faza rodziny bez dziecka, która skupiona jest na budowaniu relacji między partnerami oraz rozwoju osobistym partnerów.
• Następnie przychodzi faza rodziny z dzieckiem, kiedy większość  siły i energii dorosłych członków rodziny, z założenia  przekierowana jest na małoletniego. Często jest to bardzo trudny czas, związany z deprymowaniem potrzeb i marginalizacją emocji rodziców. Skrajna marginalizacja prowadzi do frustracji i cierpienia, dysharmonii w rodzinie. Szukanie przestrzeni dorosłych członków rodziny na pobycie parą - w koncepcji kochanków i przyjaciół, ale i pobycie samemu ze sobą, bez innych członków rodziny, to jedyna droga do znalezienia harmonii i szczęścia. Szczęśliwi rodzice to szczęśliwe dziecko. Zmęczeni i sfrustrowani rodzice to potencjalna apokalipsa. 😁
• Gdy rodzice zdążą się już  przyzwyczaić, przychodzi czas na rodzinę i dorastające dziecko – gdzie dochodzi często do burzy, w obrębie ogniska domowego. Ważna wskazówka - rodzice chodząc czasem po polu minowym, starajcie się, jak mówi książka Eline Snell „Być blisko, ale i dać przestrzeń”.
• Po tej fazie przychodzi faza pustego gniazda. W tej fazie rodzina ulega największym przeobrażeniom. Niejako interakcja między partnerami mogą wrócić do formy, jaka ją zapoczątkowała. Rodzice nadal pozostają rodzicami, ale w ograniczonym wymiarze. Nie są już na pełnym wymiarze etatu rodzicielskiego. Mają dużo czasu dla siebie. Jednych to cieszy, innych mniej. Niezaopiekowane wcześniej relacje partnerskie mogą ulec wypaleniu - nie ma już stałego spoiwa między nimi - dziecka. Może to być również czas akceptacji zmiany roli z matki i ojca, na babcię i dziadka. Odnajdywanie się w roli osoby, która nie jest już w takim stopniu decyzyjna w rodzinie. Ale i czas i przestrzeń do korzystania z życia i przyglądania się owocom ciężkiej pracy rodzicielskiej. Budowania bliskości z partnerem. 

      

Rodzina to zmiany. 

Oszaleć można… ciągle coś się zmienia.

Rodzina i jej przemiany - od czego zależą koszty emocjonalne zmian?

To jak duże koszty emocjonalne poniosą poszczególni członkowie rodziny i rodzina w całości, podczas przechodzenia do kolejnych faz oraz w wyniku sytuacji losowych, zależy od kilku aspektów. Na czoło wysuwa się elastyczność rodziny. Przekłada się ona na umiejętność dostosowania się do zmiany poszczególnych członków rodziny. Innymi słowy, jak bardzo dużą potrzebę stałości i niezmienności, mają poszczególni członkowie rodziny. Istotne jest tempo, w jakim rodzina ma dostosować się do zmiany. Nie mniej istotne są strategie rozwiązywania trudności i poziom komunikacji, między poszczególnymi członkami rodziny.

Prawidła działania rodziny mówią, że rodzina, z założenia dąży do utrzymania wszystkich członków rodziny w systemie. Czasem za wszelką cenę.

Spójrz w przeszłość, a powiem Ci, o co chodzi z teraźniejszością. Genogram...

W myśleniu o rodzinie, bierze się również pod uwagę wpływ wcześniejszych pokoleń, na jej dzisiejszy kształt. To jak nasi przodkowie radzili sobie z danymi trudnościami, często przekłada się na późniejsze strategie radzenia sobie z problemami w teraźniejszości. Idealnym tego przykładem będzie strategia „wrzucania problemów pod dywan”, np. uciekając w uzależnienia, takie jak alkohol, praca, gry komputerowe, które są źródłem problemów wielu rodzin.

Traumy naszych przodków, np. powojenne, wpływały na sposób patrzenia na świat i przeżycia naszych rodziców. Ten fakt także determinuje obraz teraźniejszości. W trakcie oddziaływań terapeutycznych dedykowanych rodzinie, rozrysowuje się czasem genogram. 

Genogram obrazuje poszczególne interakcje w rodzinie, na przestrzeni pokoleń. Odpowiada na pytanie: "kto z kim był w bardziej zażyłych interakcjach?" oraz "czy role w rodzinie były prawidłowo zdefiniowane?", np. czy rodzice opiekowali się dziećmi, czy dzieci rodzicami?

W trakcie pracy, z genogramem, rozrysowuje się istotne wydarzenia – czasem będące tematem tabu rodzinnego, choroby i trudności poszczególnych członków rodziny. To zaskakujące, jak wiele schematów w rodzinie się powiela. To trochę, jak rysowanie psychologicznego drzewa genealogicznego.

Terapia rodzinna

Terapia rodzinna - jak to działa?

Psychologiczny efekt domina w rodzinie wykorzystywany jest w terapii rodzinnej. Kiedy pojawia się chaos i cierpienie, choroba lub zaburzenie u jednego członka rodziny, wpływa na wszystkich pozostałych. Ma to istotne znaczenie zwłaszcza w przypadku dzieci i młodzieży.

Psychologiczny efekt domina w rodzinie  może mieć potencjalnie destrukcyjny wpływ na człowieka, ale i na szczęście leczący. Wykorzystuje się go w terapii rodzinnej.

Interwencja w obrębie systemu rodzinnego, dotyka zarówno objawu trudności, ale i mechanizmów powodujących dany objaw i je podtrzymujący. Z psychologicznego punktu widzenia, wszystkim członkom rodziny zależy na "dogadaniu się". Czasem jednak członkowie rodziny z powodu mechanizmów psychologicznych oraz trudności interpersonalnych, nie są w stanie zobaczyć tych korzyści. Rola terapii polega między innymi na pokazaniu następstw takiego, a nie innego postępowania. Razem z terapeutą poszukuje się wspólnego sposobu, osiągnięcia wyznaczonego przez rodzinę celu. Terapia rodzinna to trochę, tworzenie, przy udziale terapeuty, przestrzeni na burzę mózgów i pomoc rodzinie, w znalezieniu rozwiązania danego problemu.

                                                                Założenia terapii rodzinnej.

Terapia rodzinna modelowo prowadzona jest przez 2 terapeutów. Umożliwia to zoptymalizowanie szansy na nabranie dystansu do problemów rodziny i zobaczenia jej oczami osób o różnych doświadczeniach życiowych i zawodowych. Niweluje również szansę na stronniczość w trackie terapii, którą za wszelką cenę staramy się uniknąć.

Terapeuta rodzinny stoi po stronie wszystkich członków rodzinny. Stara się towarzyszyć, nie oceniać, pokazuje swój punkt widzenia oparty o zdobytą wiedzę.

Błędem w sztuce jest ocenianie i szukanie winy, w którymkolwiek członku rodziny za daną sytuację. Rodzina to kilka osób, które wpływają na siebie nawzajem.

Odstępstwem od tej reguły i interwencją terapeuty w sposób dyrektywny, jest sytuacja stosowania przemocy, przez któregokolwiek członka rodziny. 

Obejmuje ona opresję z powodu odmienności, czy to uwarunkowań kulturowych, np. ze względu na płeć, orientację seksualną itp. Uznanie przez wszystkich członków rodziny, że przemoc jest niedopuszczalna, powoduje kontynuację oddziaływań na zasadach nieoceniania.

Co się właściwie robi na terapii rodzinnej? Dokąd idziemy?

Terapia rodzinna ma zastosowanie w sytuacjach kryzysu w rodzinie. O kryzysie mówimy wtedy, gdy ludzie żyjący pod jednym dachem, nie potrafią odreagować, przepracować problemu. Przekłada się to na przegadanie i poukładanie danej sytuacji, wydarzenia w obrębie sytemu rodzinnego. Nieprzepracowany kryzys prowadzi do bolesnych następstw, dla wszystkich członków rodziny. 

Do kryzysów może prowadzić, np. podjęcie próby samobójczej przez jednego z członków rodziny lub choroba powodująca zależność, któregoś z nich, m.in. proces nowotworowy. Źródłem kryzysu może być również śmierć w rodzinie lub trudności z zaadoptowaniem się do odmiennego, od wyobrażenia i oczekiwań, obrazu jednego z jej członków. Ta ostatnia sytuacja czasem zdarza się w przypadku informacji o odmiennej orientacji seksualnej jednego z dzieci. 

Terapia rodzinna w takich sytuacjach pozwala odreagować emocje. Uczy komunikacji - jeśli były jej deficyty. Pozwala zobaczyć punkty widzenia poszczególnych osób. W sytuacji idealnej umożliwia stworzenie poczucia wspólnoty. W sytuacji nieidealnej - uczy żyć mimo odmiennego punktu widzenia, na dany problem pod przysłowiowym  "jednym dachem".  Dzięki niej łatwiej jest zaadaptować się do zmiany, trudnego wydarzenia.

Kolejne zastosowanie terapii rodzinnej to przypadki wszelkiego rodzaju przemocy w rodzinie. Temat bardzo aktualny w dobie pandemii. Pierwszym i najważniejszym elementem terapii jest zauważenie, nazwanie i zaprzestanie stosowania przemocy. Niezbędna jest akceptacja faktu, że nie jest dopuszczalną formą przekazu i osiągania wyznaczonego celu, przez żadnego z członków rodziny. Terapia w takich sytuacjach pozwala rodzinie zobaczyć problem, odreagować, pokierować zmianą w kierunku trwałego zaprzestania przemocy. Niezbędnym jej elementem jest wprowadzenie zasad zapobiegania jej pojawienia się w przyszłości. Bardzo często taka interwencja wymaga oddziaływań dodatkowych, terapii indywidualnej poszczególnych członków rodziny.

Terapia rodzinna ma zastosowanie we wszelkiego rodzaju interwencjach związanych z problemami emocjonalnymi u dzieci i młodzieży. Wychowane przez i z osobami dorosłymi, "w zależności", są wyjątkowo wrażliwe, na to jaki "klimat" panuje w rodzinie. Oczywiście nie zawsze rodzice robią coś źle i zaburzenia u dziecka są wskazaniem do terapii rodzinnej, ale dzieje się tak często.

W terapii rodzinnej nie mówi się o problemach dziecka (między innymi - lękach, depresji, zaburzeniach odżywiania, czy samookaleczeniach, zaburzeniach zachowania), jako o źródle, ale objawie problemu całej  rodziny. W rozumieniu psychoterapeutycznym objawy mają zwrócić uwagę rodziny, że dzieje się w niej coś złego, np. interakcje w rodzinie są dezadaptacyjne. Czasem, gdy problematyczne objawy u dziecka nie ustępują, mimo różnych oddziaływań – jak się czasami dzieje w anoreksji, mówi się o funkcji spajającej objawu w rodzinie. Przykładowo, utrzymywanie się objawów anoreksji u dziecka, powoduje skupienie się rodziców na problemie zaburzeń odżywiania. W takiej sytuacji rodzice mają wspólny temat do rozmów - „mają o co walczyć”. Powoduje to, że odsuwają na bok, dotyczące ich problemy w relacji małżeńskiej.

Podsumowując terapia rodzinna pozwala ujrzeć mechanizmy powodujące i podtrzymujące problem.

Nie mniej istotne, w tym przypadku, jest stworzenie przez terapię, miejsca na bezpieczne odreagowanie emocji, budowanie komunikacji bez przemocy oraz zobaczenie zasobów poszczególnych członków rodziny i całej rodziny.

Czasem, pomoc terapeuty, polega na sktalizowaniu przejścia rodziny do kolejnej fazy cyklu, np. z fazy dziecka szkolnego do fazy dziecka dorastającego. Pomaga w przedefiniowaniu relacji między rodzicami, a dorastającymi dziećmi.

Jak wygląda terapia rodzinna - strona techniczna.

Terapia rodzinna, z reguły prowadzona jest w trybie ambulatoryjnym. Oznacza to tyle, że na jej spotkania członkowie rodziny, dochodzą z domu, funkcjonują w swoich obowiązkach i środowiskach. 
Tak, jak już pisałam, z reguły terapie rodzinne prowadzone są przez 2 terapeutów. Zwiększa to szanse na zachowanie bezstronności, odciąża prowadzącego od wypalenia oraz pozwala dostrzec więcej punktów widzenia, umożliwiających odzwierciedlenie problemu rodziny. 

Uczestniczą w niej z reguły wszystkie osoby, które mieszkają pod jednym dachem. Czasem zapraszane są inne, ważne dla funkcjonowania rodziny osoby, np. teściowa, czy ciocia, która ma wpływ na funkcjonowanie systemu rodzinnego. Zdarza się jednak, że któryś z członków rodziny nie chce uczestniczyć w spotkaniach. Wówczas prowadzi się te spotkania bez niego. Przez cały czas trwania terapii, zachęca się, aby osoba taka dołączyła na spotkanie. 

Rozpoczyna się od konsultacji rodzinnej, na której rodzina oraz terapeuci zbierają informacje o trudnościach rodziny. Sami zainteresowani tworzą listę tematów do pracy.

Spotkania odbywają się najczęściej w odstępach 2-4 tygodniowych, w przypadku interwencji kryzysowych, co tydzień. Odstępy między spotkaniami mają na celu, danie czasu rodzinie, na przetrawienie emocji i tematów poruszanych na spotkaniach oraz próbę wdrożenia ustaleń z sesji.

Sesje z reguły trwają 1-1,5 godziny. Czas uzależniony jest od tempa pracy rodziny oraz możliwości psychofizycznych członków terapii (osoba w depresji, czy z ADHD może mieć problem w korzystaniu z dłuższych spotkań).

Jaki okres czasu trwają takie spotkania? To chyba najtrudniejsze pytanie. Zawsze zależy to od charakteru problemu, zaangażowania członków rodziny oraz tempa wprowadzania zmian, w tym w komunikacji. Przykładowo czas trwania terapii rodzinnej w anoreksji to 1 rok.  

Powołując się na przesłanie niesione przez książkę i film „Ojciec chrzestny” - "Nie ma nic ważniejszego niż rodzina". Rodzina jest lub może stać się potencjałem. Czasem nie ma siły i zasobów - potrzebuje pomocy. Pomoc może polegać na psychoedukacji prowadzonej między innymi, w ramach fundacji np. Dajemy Dzieciom Siłę oraz poradniach dzieci i młodzieży, ale i terapii rodzinnej. Osoby potrzebujące zachęcam do szukania pomocy, bo warto. 

Do następnego wpisu.